Belevingsonderzoek repressief brandweerpersoneel 2017
Ingegeven door de resultaten van de vele onderzoeken onder brandweerpersoneel
gaf de Tweede Kamer de Minister van Veiligheid en Justitie opdracht een eigen onderzoek te starten. Opvallend was dat zowel bestuurders als de brandweertop zich nimmer herkenden in de conclusies van eerdere onderzoeken. Voor de Vakvereniging Brandweer Vrijwilligers (VBV) waren de bevindingen en conclusies uit eerdere onderzoeken wél zeker herkenbaar. Zowel het SP onderzoek als de onderzoeken van actualiteitenprogramma EenVandaag bevestigden, helaas, alleen maar onze bevindingen. De uitvoering van dit nieuwe onderzoek is door de Minister neergelegd bij het Veiligheidsberaad.
Resultaten onderzoek representatief en betrouwbaar
Dit heeft geresulteerd in het ‘Belevingsonderzoek Repressief Brandweerpersoneel’ dat dit voorjaar is
uitgevoerd door Andersson Elffers Felix (AEF). In mei en juni van dit jaar deden bijna 9000 van de 23.000
repressieve brandweermensen mee aan dit onderzoek. De VBV is gelukkig met deze grote deelname
vanuit het werkveld. De onderzoeksresultaten zijn daarmee representatief en betrouwbaar en liggen nu
voor in gedetailleerde rapportages.
Rapport spreekt voor zich
De VBV is als stakeholder gevraagd betekenis te geven aan de resultaten. Het is voorbarig om nu al
causale verbanden te leggen en te generaliseren vanwege de verschillen in de regio’s, maar wij zien in
de uitkomsten van het onderzoek wel een bevestiging van onze zorgen over de brandweer in ons land.
De samenvatting in de landelijke rapportage (lees deze hier) spreekt voor zich.
Schaalvergroting en vervreemding
De aanhoudende drang om te professionaliseren heeft het afgelopen decennium geleid tot een
onophoudelijke schaalvergroting. Via herindelingen, cluster- en districtsvorming en uiteindelijk de
regionalisering is nu een brandweerorganisatie ontstaan waar (net als de zorg, het onderwijs, defensie
en de politie) het management de verbinding met de werkvloer heeft verloren. Uit het rapport blijkt dat
de brandweermensen waardering hebben voor de professionalisering maar dat de ‘schaalsprong mede
leidt tot formalisering en bureaucratisering van de organisatie. Dit voedt gevoelens van vervreemding’.
Professionele identiteit en vakinhoud
Grotere organisaties vergen per definitie meer managementinformatie om ze te kunnen besturen. Er is
zo een niet aflatende behoefte ontstaan aan cijfers en resultaten, die vaak weinig te maken hebben met
de primaire taak van de brandweer: het beperken en bestrijden van brand en ongevallen. Er is zorg ‘dat
het echte brandweervak (‘blussen’) minder centraal staat’ . De opmerkelijke twijfel van veel
respondenten of het beschikbare budget wel aan de juiste prioriteiten wordt besteed valt daarmee
wellicht te verklaren.
Sturing in en op het werk
Brandweerlieden geven aan ‘een kloof te ervaren tussen de wereld van bestuurders en managers en de
werkvloer op de post of de kazerne’. Een ruime minderheid vindt dat er sprake is van wederzijds begrip
tussen werkvloer en management. Bij iedere schaalvergroting is inhoudelijke kennis verloren gegaan en
is de bureaucratie gegroeid met het ontstaan van centrale afdelingen (personeel, logistiek, facilitair,
financieel, IT) met een eigen, soms onwerkelijk beeld van brandweerzorg. Gevolgen zijn onder andere
een doorgeslagen standaardisatie van personeel en materiaal welke onvoldoende aansluiting vindt bij
de behoeften van de werkvloer. Dit resulteert bijvoorbeeld in de grote wens van veel respondenten om
beter betrokken te worden bij de keuze van o.a. materialen en voertuigen.
Vrijwilligersbeleid van groot belang
De brandweer onderscheidt zich van andere organisaties doordat het overgrote deel van de
medewerkers dit niet als broodwinning doet. Vrijwilligers zijn vaak langdurig verbonden aan de
brandweerorganisatie. Ervaring is een belangrijke factor in het vakmanschap. Dit betekent dat de
brandweer er belang bij heeft om een aantrekkelijke organisatie te blijven voor de Vrijwilligers.
De geringe verschillen (eens/oneens) in de resultaten op de stelling dat de brandweer een
aantrekkelijke organisatie is voor Vrijwilligers, vraagt daarom om een nadere analyse.
Een maatschappelijke ontwikkeling is de afnemende beschikbaarheid van individuele Vrijwilligers, in dat
licht is stabilisatie van het aantal Vrijwilligers niet voldoende om de slagkracht van de brandweer op peil
te houden. De brandweer zal dus methoden moeten vinden om meer Vrijwilligers te vinden en aan zich
te binden. De constatering dat onze gezamenlijke doelstellingen uit de ‘Visie op Vrijwilligheid’ vervagen
en nagenoeg iedereen vindt dat het steeds lastiger wordt om nieuwe Vrijwilligers te werven, vraagt om
ieders aandacht en commitment voor oplossingsrichtingen.
Resumé
Het slechte nieuws van dit onderzoek is: de uitkomsten van eerdere onderzoeken worden opnieuw
bevestigd. Hoe je de getallen ook leest, het wordt voor Vrijwilligers moeilijker om deel uit te maken van
de brandweerorganisatie.
Het goede nieuws is: een ruime meerderheid geeft aan dat het aan repressieve brandweerlieden zelf is
om oplossingen aan te dragen voor problemen in de organisatie en de ervaren ‘kloof’ te dichten.
Met de ambitie van het nieuwe kabinet in het ‘regeerakkoord 2017 -2020’ om de inzet van Vrijwilligers
bij politie en brandweer te ondersteunen zijn er voldoende aanknopingspunten om het proces van
verandering samen vorm te geven.
Als landelijk belangenbehartiger ziet de VBV uit naar een constructieve samenwerking die de positie van
de Vrijwilligers bij de brandweer voor de toekomst borgt en blijvend versterkt.
Tot zover onze primaire reactie. Een nadere duiding van de onderzoeksresultaten op detail- en
regioniveau volgt na overleg met onze achterban.
Woordvoering VBV:
Marcel Dokter, voorzitter
Mobiel : 06-51272859
E-mail : marcel.dokter@brandweervrijwilligers.nl