Inzicht in de capaciteit van de brandweer door goede statistiek
Een beter inzicht in de kerncijfers van de brandweer was weer een onderwerp in de vergadering van de RCDV (Raad Commandanten en Directeuren Veiligheidsregio). Het Haalbaarheidsonderzoek Verbreding Kerncijfers Brandweer was het agenda onderwerp. Deze cijfers hebben de belangstelling van de Tweede Kamer en het ministerie van Justitie en Veiligheid. Vooral omdat de minister van Justitie en Veiligheid de Tweede Kamer eind 2021 geen inzicht kon bieden in de ontwikkeling van de capaciteit van de brandweer in de afgelopen tien jaar. Een gezamenlijk beeld van de landelijke slagkracht ontbreekt. Zo concludeerde ook de Commissie Muller in 2020 bij de evaluatie van de wet op de veiligheidsregio’s.
Hoewel Brandweer Nederland, het NIPV (Nederlands Instituut Publieke Veiligheid) en hun voorgangers al sinds 2008 de ambitie hebben uitgesproken om de brandweerstatistiek te verbeteren, is van de opbrengst – ondanks alle inspanningen en de extra kwaliteitsimpuls – in de afgelopen 15 jaar niet veel terecht gekomen. Zeker wanneer dit wordt vergeleken met de statistische informatie van andere hulpverleningsdiensten in Nederland, zoals het dataportaal van de politie en het Sectorkompas Ambulancezorg van Ambulancezorg Nederland. Ook de statistiek van de brandweer in ons buurland geeft een beter inzicht dan bij ons.
In het verleden was de brandweerstatistiek van het Centraal Bureau Statistiek (CBS) uitgebreider, gebruiksvriendelijker en duidelijker dan het dashboard ‘Kerncijfers Incidenten’ van het NIPV. De dashboards ‘Kerncijfers veiligheidsregio’s’ zijn weliswaar een stap in de goede richting, maar nog steeds onvolledig. Zo ontbreekt bijvoorbeeld het inzicht in de uitgaven aan de brandweer en een helder beeld van de inspanningen aan de “voorkant” van het brandweerwerk (risicobeheersing, Brandveilig Leven enz.) Ook is het aantal personen dat een niet-repressieve taak vervult in de veiligheidsregio’s onbekend. Bovendien wordt onvoldoende inzicht gegeven in de specifieke kenmerken van de branden (mens-, gebouw- en brandkenmerken). Dit inzicht is onontbeerlijk voor het ontwikkelen van passend beleid op dit gebied. Zelfs in het plan voor de verbreding van de kerncijfers zijn bovengenoemde aspecten niet opgenomen.
Ondanks dat het Verbond van Verzekeraars recent wel met inzichten kwam over stalbranden, zijn de aanbevelingen van de Inspectie JenV om natuurbranden inzichtelijk te maken, is deze informatie via de dashboards van het NIPV voor het publiek tot op de dag van vandaag niet te raadplegen.
De VBV is van mening dat met een beetje moeite en goede wil de ontwikkeling van de capaciteit van de brandweer wel degelijk in beeld is te brengen. Voor het verkrijgen van een actueel inzicht van voertuigen die in gebruik zijn bij de brandweer in Nederland hebben wij een beroep gedaan op de informatie van de vrijwilligers van de stichting Fire & Safetyfora en de beheerders van de voertuigendatabase. Voor de data uit het verleden hebben wij teruggegrepen op datasets uit de brandweerstatistieken in de historische collectie ven het CBS. Zo ontstond een helder beeld in de neerwaartse spiraal van het personeel en materieel en daardoor de slagkracht van de brandweer in ons land.
De repressieve sterkte (slagkracht) van de brandweer in 1996 ten tijde van het project versterking brandweer bestond uit 1500 tankautospuiten, 190 redvoertuigen en 320 hulpverleningsvoertuigen. Het personeelsbestand bestond toen uit 26.505 personen (4123 beroeps en 22.382 vrijwilligers) in repressieve dienst (bron: CBS). Sindsdien blijkt deze slagkracht aanzienlijk te zijn verminderd. Per 1 januari 2022 bedraagt het totaal aantal personen in repressieve dienst 22.492 personen. Dit is een afname van 15% (4013 personen) in vergelijking met 1996.
De afname van het materieel bij de brandweer (destijds keurig inzichtelijk via CBS) is nog aanzienlijker. Het aantal tankautospuiten daalde 20% (afname 300 stuks) tot 1200, redvoertuigen met 25% (afname 50 stuks) tot 140 en het aantal hulpverleningsvoertuigen met 60% (afname 195 stuks) tot 125 voertuigen. Volgens de VBV is deze forse reductie van slagkracht de oorzaak waarom wij in Nederland niet meer in staat zijn grote natuurbranden zelf te bestrijden zonder de hulp van buurlanden in te roepen. Kunnen wij andere landen in Europa geen bijstand verlenen wanneer zij om hulp vragen. In ieder geval kan de conclusie worden getrokken dat van de beoogde versterking van de brandweer in 1996 voor wat betreft repressie niets terecht is gekomen en de capaciteit inmiddels ver beneden de ondergrens voor langdurige hulpverlening terecht is gekomen.
Zorgwekkende daling aantal brandweermensen in 2021
Uit de cijfers van het NIPV blijkt dat in 2021 sprake was van een forse daling van het aantal personen in repressieve dienst ten opzichte van 2020. Dit aantal daalde met maar liefst 601 personen. Indien deze cijfers correct zijn betekent dat één van de grootste dalingen in het aantal personen in repressieve dienst sinds het CBS deze cijfers via StatLine publiceerde. Het NIPV, dat in opdracht van het veiligheidsberaad sinds 2018 gegevens over repressief personeel verzamelt, kwam echter met een verrassend milde duiding van deze ontwikkeling: “De cijfers over 2021 zijn in lijn met die over voorgaande jaren.”
Waarom deze ontwikkeling bij het onderzoek naar vertrekredenen van vrijwilligers uit veiligheidsregio’s over het hoofd is gezien, is voor de VBV niet verklaarbaar. Wij concluderen dat sinds de start van het Programma Vrijwilligheid (met als doel het werven en behouden van vrijwilligers bij de brandweer) het totaal aantal actieve vrijwilligers in de repressieve dienst bij de brandweer met 1194 vrijwilligers is gedaald. Dat betekent dat wij blijkbaar nog niet op de goede weg zijn.
Tenslotte vraagt de VBV zich af waarom er zo lang wordt doorgemodderd op de ingeslagen weg van het zelf verzamelen en duiden van statistische gegevens. Juist omdat alle stakeholders: Tweede Kamer, Ministerie JenV, Veiligheidsberaad en de veiligheidsregio’s zelf behoefte hebben aan grondige en betrouwbare statistische gegevens als basis voor solide beleid. Daarom pleit de VBV voor het opnieuw beleggen van deze taak bij het Centraal Bureau Statistiek.
Wij zijn verheugd dat de motie in de Tweede Kamer waarin de regering wordt verzocht om in samenwerking met het CBS en het NIPV er voor zorg te dragen dat op een wetenschappelijk verantwoorde wijze kan worden voorzien in de essentiële kerncijfers over de brandweer met algemene stemmen is aangenomen.
De VBV zal er voor pleiten dat voor het verzamelen en publiceren van de kerncijfers wordt gekozen voor StatLine: de gebruiksvriendelijke statistische applicatie van het CBS. Dit net zoals dat gebeurt bij de data van de politie.
Wij zijn heel benieuwd naar het vervolg en zullen onze achterban daarover blijven informeren.