Foto: Vivian Tusveld

Bestuurlijke kater na gebrek aan bluswater
Hoe een onderzoek – wederom – het eigen bestuurlijk falen moet verdoezelen

Op zaterdagavond 15 september 2018 werd de Sint-Urbanuskerk, rijksmonument en – met zijn 65 meter hoge toren – blikvanger en icoon in Bovenkerk/Amstelveen, door een felle uitslaande brand verwoest. De kerk werd rond 1880 gebouwd en moest in 2010 worden gesloten wegens bouwkundige gebreken. Na een ingrijpende, rond € 4 miljoen kostende restauratie werd de kerk in 2016 heropend.

De betrokken bewoners van Bovenkerk/Amstelveen reageerden zeer ontdaan en emotioneel op deze brand. Ook het optreden van de brandweer was onderwerp van gesprek onder de toeschouwers. In de consternatie werd een brandweerman gebeten door een pitbull, waarvan de eigenaar weigerde aan de kant te gaan. Sommige omstanders waren ook verbaal of fysiek agressief naar de brandweermensen. Enkele daarvan werden in de media geciteerd; ‘met een zeikstraaltje blus je geen kerk’ (AT5), en ‘ik heb gehoord dat een 7-jarig jongetje ze die put moest wijzen’ (NH-nieuws). Daags na de brand bracht het NOS journaal beelden van de zoekactie naar een brandkraan en verklaarde locoburgemeester Beets van Amstelveen dat er een onderzoek kwam.

In de wetenschap dat de brandweermensen – onder de gegeven omstandigheden – hun uiterste best hebben gedaan de kerk te redden, is de hoon van de omstanders even pijnlijk als misplaatst. Het grootste deel van deze brandweermensen is immers Vrijwilliger en afkomstig uit dezelfde gemeenschap. Terwijl daags na de brand de Amstelveense gemeenschap het en plein public wel opnam voor de hulpverleners, bleven de verantwoordelijken voor de bluswatervoorziening achter de coulissen en hulden zich in zwijgen.

Merkwaardig
Op basis van de berichten dat het blussen te traag op gang zou zijn gekomen hebben burgemeester Bas Eenhoorn van Amstelveen en brandweercommandant Leen Schaap van de veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland (VRAA) vervolgens besloten om een onafhankelijk onderzoek in te stellen naar de bestrijding van de brand. Dat is merkwaardig.
Waarom hebben beiden niet meteen na de brand het boetekleed aangetrokken en in de publiciteit een lans gebroken voor hun brandweermensen?
Nu lijkt het alsof er wordt getwijfeld aan de deskundigheid van het eigen personeel. Schaap reageerde immers al eerder getergd tijdens een brand in een school in de zomer van 2017; “ik heb hier met plaatsvervangende schaamte rondgelopen” nadat – naar zijn oordeel – de bestrijding van de brand chaotisch was verlopen.

Foto:Vivian Tusveld

Uit een brief van het college van B&W aan de gemeenteraad van Amstelveen blijkt ook dat het onderzoek zich specifiek dient te richten op de bluswatervoorziening tijdens het incident en om lessen te trekken zodat eventuele tekortkomingen in de toekomst voorkomen kunnen worden. Daartoe zijn een 7-tal onderzoeksvragen geformuleerd door de burgemeester en de brandweercommandant. Bijzonder is dat alle vragen uitsluitend gaan over de bluswatervoorziening. Waarom het onderzoek zich niet richt op alle schakels van de veiligheidsketen en in samenhang worden beschouwd is ons een raadsel.
De Inspectie Justitie en Veiligheid (hierna: de Inspectie) maakt nu een plan van aanpak dat zich kennelijk ook specifiek richt op de bluswatervoorziening. Dat onderzoek zal waarschijnlijk een aantal maanden in beslag nemen, aldus het college.

Breder Onderzoek
Het onderzoek van de Inspectie dient vooral te leiden tot leerpunten, en die gaan wat de VBV betreft veel verder dan uitsluitend de bluswatervoorziening. Want; refererend aan de landelijke ‘Handreiking Bluswatervoorziening en Bereikbaarheid’ als gedachtenraamwerk voor de aanleg en aanwijzing van bluswatervoorzieningen voor gemeenten, en kijkend naar de ligging van de kerk aan ‘De Poel’, is het vormgeven aan de bluswaterbehoefte in relatie tot de aanwezige brandrisico’s en de inzetstrategie van de brandweer, geen hogere wiskunde.

De vraag is dus vooral in welke mate de gemeente invulling heeft gegeven aan haar verplichting tot het beschikbaar stellen van bereikbare en bruikbare bluswatervoorzieningen, zoals dat ook is opgenomen in artikel 7 van de Gemeenschappelijke Regeling van de veiligheidsregio Amsterdam-Amstelland. Het vinden van een antwoord op deze – en de andere hieraan gerelateerde vragen – is voor deskundigen een vrij simpel en navolgbaar proces dat zeker geen maanden hoeft te duren.

Daarom stelt de Vakvereniging Brandweer Vrijwilligers haar expertise graag beschikbaar om die 7 vragen te beantwoorden. Dan kan de Inspectie zich bij het onderzoek richten op een volledig beeld van de omstandigheden en verantwoordelijkheden. Wij zullen daartoe alvast een voorzet geven:

Aanvullende onderzoeksvragen aan de Inspectie Justitie en Veiligheid
Volgens de architect heeft de zes jaar durende restauratie van de kerk bij elkaar zo’n 4 miljoen euro gekost. De verzekeraar (Donatus) schat de schadepost na de brand op enkele miljoenen.
Donatus verstrekt in haar brochure ‘Veiligheid en Preventie Kerken’ met betrekking tot de brandveiligheid het advies om naast een brandmeldinstallatie, een brandalarm, signalering en brandbestrijdingsinstallatie in de kap aan te brengen. Onduidelijk is of dit advies bij de restauratie van de Sint Urbanuskerk is opgevolgd of in overweging is genomen.

Foto: Vivian Tusveld

De overheid, op alle niveaus, heeft een algemene zorgplicht ten aanzien van cultureel erfgoed.
Met het oog op dat aspect en de grote cultuurhistorische waarde van dit rijksmonument, is de vraag gerechtvaardigd tot welke aandachtspunten/voorwaarden de gemeente als bevoegd gezag, en de VRAA als wettelijk adviseur op het gebied van brandveiligheid, is gekomen bij het verstrekken van de Omgevingsvergunning voor de restauratie en het brandveilig gebruik van dit monument.
Is er bijvoorbeeld gekozen voor het scenario van het beperken van schade aan het gebouw (en de monumentale waarde), of is er gekozen voor een afbrandscenario, conform het Bouwbesluit?

In het verlengde hiervan, én de veiligheid van cultureel erfgoed als vitaal belang, ligt ook de vraag welke initiatieven door het Regionaal Preventienetwerk Brandveiligheid Cultureel Erfgoed Amsterdam-Amstelland (Preventienetwerk CE AA) zijn opgestart ten behoeve van het Risicoprofiel van de VRAA.
Het incidenttype ‘grote brand in een object met gevolgen voor cultureel erfgoed’ is immers als extra incidenttype opgenomen op blz. 16 van het regionaal risicoprofiel.

Monumenten worden door de overheid beschermd, aldus de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. De vaste Kamercommissie voor Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft recentelijk besloten Minister Van Engelshoven te verzoeken in gesprek te gaan met het bestuur, de parochie en de gemeente Amstelveen om te kijken wat het ministerie kan doen, kijkend naar de grote beschadiging van dit rijksmonument.
Voor de burgers van Bovenkerk/Amstelveen is het ook goed om te weten welke bijdrage (naast de financiële) het ministerie van OCW heeft geleverd in de brandveiligheidsadvisering bij de restauratie.

Deskundigheid
De kernwaarden van de brandweer luiden; Behulpzaam, Deskundig en Daadkrachtig. Daarom tot slot nog iets over de geuite kritiek op en twijfel over de deskundigheid van de operationele brandweermensen.
De burgers mogen verwachten dat het operationele brandweerpersoneel voldoet aan alle daaraan te stellen (wettelijke) vakbekwaamheidseisen. Dat geldt overigens ook voor de functie van commandant.  Tenzij de minister ontheffing heeft verleend, behoort op grond van artikel 4 van het Besluit personeel veiligheidsregio’s ook de commandant in het bezit te zijn van het diploma van de bij deze functie behorende opleiding. In artikel 17, lid 1 van de gemeenschappelijke regeling van de VRAA staat bovendien dat de Commandant Brandweer is belast met de operationele leiding van de brandweer.

Gedreven door het antwoord van Minister Grapperhaus op Kamervragen (vraag 7) vragen wij de Inspectie ook de alom aanwezige twijfel over de deskundigheid van de commandant van de Brandweer Amsterdam-Amstelland weg te nemen.

Wordt vervolgd.

PS Ook de VBV is geraakt door de impact van de brand op de Bovenkerkse en Amstelveense samenleving. Een verwijzing naar en een donatie aan de Landelijke inzamelingsactie voor de renovatie van de Sint Urbanuskerk is dan ook het minste wat we kunnen doen (klik hier voor de link).