Redactie

Met het presenteren van onrustbarende toekomstplannen, waarin een viertal brandweerkazernes gaan verdwijnen en 14 kazernes een uitgekleed takenpakket krijgen toebedeeld, heeft het bestuur en de korpsleiding van de veiligheidsregio Noord-Holland-Noord (VRNHN) zich terecht de woede van veel van haar Brandweer Vrijwilligers op de hals gehaald. De beoogde organisatorische wijzigingen raken het fundament van vrijwilligheid en doen geen recht aan de onmisbare pijler die brandweer vrijwilligers zijn voor de fysieke en maatschappelijke veiligheid in hun directe omgeving. De emoties die het voorgenomen besluit los maken zijn terecht en meer dan normaal. De VBV steunt alle betrokken vrijwilligers bij het opkomen voor veiligheid in hun omgeving en het behouden van de brandweervrijwilligheid. Daarom is het bestuur van de VBV voornemens om woensdagavond 1 juni aanstaande om 19.30 uur in Wieringerwerf in een veilige omgeving de plannen met haar achterban te gaan bespreken. Leden, maar ook niet-leden zijn vanzelfsprekend van harte welkom.   

Enkele overwegingen
De directeur van de VRNHN geeft aan voor ‘pijnlijke keuzes’ te zijn gesteld en zegt ‘tientallen experts vanuit de veiligheidsregio en brandweerorganisatie’ te hebben betrokken bij de totstandkoming van de plannen. Maar bij de Brandweer Vrijwilligers begrijpt niemand deze plannen. In de plannen ontbreekt niet alleen een navolgbare brandweerkundige motivering die voldoet aan vigerende kwaliteitscriteria voor de brandweerzorg. De plannen bevatten ook geen eenduidige en toetsbare normen voor de snelheid, de paraatheid, de capaciteit en de werkdruk van de brandweer, zoals die zijn voorzien in de nieuwe systematiek voor ‘Gebiedsgerichte Opkomsttijden’. Daarmee duikt de veiligheidsregio Noord-Holland-Noord nog verder onder het wettelijk vastgestelde minimum niveau voor de brandweerzorg en kunnen burgers, instellingen en bedrijven niet meer vertrouwen op adequate brandweerzorg. De Inspectie Justitie en Veiligheid constateerde immers al eerder dat de  normtijden voor de opkomst van de brandweer in de VRNHN niet overal konden worden gehaald en dat de plannen van de regio slechts in beperkte mate voldoen aan de wettelijke vereisten.

De vraag is ook of de voorgaande (op bezuinigingen gebaseerde) doorontwikkelingen in de VRNHN hebben geleid tot de beloofde verbeteringen? Wij denken van niet. Simpelweg omdat de geclaimde verbeteringen niet inzichtelijk worden gemaakt. Het is bovendien de vraag in hoeverre het Algemeen Bestuur en de korpsleiding van de VRNHN de vereiste transparantie in acht nemen bij de verantwoording over de geleverde brandweerzorg. Gemeentebesturen die verantwoordelijk zijn voor de lokale veiligheid krijgen een beleidsplan met mooie vergezichten voorgeschoteld, maar inzicht in de feitelijke prestaties en organisatie van de brandweerzorg bieden de plannen niet.

Ook in de Tweede Kamer werd de minister van JenV om uitleg gevraagd over de consequenties van de bezuinigingen in de VRNHN. Op de vraag of het klopt dat er in de afgelopen jaren, sinds de grote bezuinigingsronde van 2015, in totaal 11 tankautospuiten, 14 personeel/materieelvoertuigen, 17 motorspuitaanhangers en 35 dienstbussen/-auto’s en 150 vrijwilligers uit de sterkte zijn geschrapt, gaf de VRNHN aan de getallen in deze vraag niet te herkennen. Dat is zeer opmerkelijk. Want in de ‘verbeterplannen’ van de VRNHN uit 2015 zijn de beoogde ‘verbeter maatregelen’ in termen van materieel en personeel per gemeente immers keurig gedocumenteerd. Getalsmatig leidt dat tot de hiervoor genoemde opsomming. Dat maakt het wegcijferen van de eigen feiten nogal opmerkelijk.

Opmerkelijk is ook het feit dat uit een memo van 17 mei jl. aan de gemeenteraad van Hollands Kroon blijkt dat volgens de VRNHN de kazerne in Slootdorp geen toegevoegde waarde heeft. Terwijl in 2021 in een memo aan de gemeenteraad de VRNHN goed onderbouwd aangeeft dat de aanwezigheid van een kazerne in Slootdorp noodzakelijk is. Daarnaast zien we nog opmerkelijke verschillen tussen de lezing van de korpsleiding en de beschrijving van de situatie op kazernes door verschillende postcommandanten. Zo schetst de postcommandant van de brandweer in Ursem een beter toekomstperspectief dan de korpsleiding. Voor de postcommandant zijn de plannen een raadsel. De vrijwilligers zijn verbijsterd dat ‘hun’ kazerne vanaf begin 2025 niet meer mag uitrijden.

Bijzonder is ook dat uit de reacties blijkt dat postcommandanten, vrijwilligers en de gemeenteraden kennelijk niet zijn betrokken bij de ontwikkeling van het toekomstperspectief voor hun kazernes en verschraling van de brandweerzorg in hun gemeenten. Voor wat betreft het takenpakket zijn verschuivingen in specialismen op kazerneniveau denkbaar. Maar om brandweerkazernes te sluiten en het handelingsperspectief (het verlenen van adequate brandweerzorg) van 14 kazernes zo ingrijpend op de schop te nemen vinden wij ongepast en een grote bedreiging voor de veiligheid van burgers en brandweermensen in de regio Noord-Holland-Noord. Daarom is het bestuur van de VBV voornemens om woensdagavond 1 juni aanstaande om 19.30 uur in Wieringerwerf de plannen met haar achterban te gaan bespreken.

Vrijdag 22 april hebben we afscheid genomen van Ruud van Vliet als bestuurslid van de VBV. De vereniging die hij mede heeft opgericht. Ruud was een Brandweer Vrijwilliger in hart en nieren, een echte pionier, gepokt en gemazeld bij de brandweer in Alkmaar. Het gaat hier te ver om alle details te benoemen, maar of het nu ging over dossiers als variabele voertuigbezetting, duiken of opkomsttijden, Ruud ging geen enkele discussie uit de weg. Daarnaast moest Ruud ook nog zijn eigen onderneming blijven runnen.

Zijn niet aflatende inzet voor een rechtvaardige rechtspositie en een veilige periodieke keuring mag hier ook niet onvermeld blijven. Zo organiseerde Ruud in de aanloop naar een nieuwe landelijke rechtspositie op 18 november 2008 in hartje Den Haag een heuse brandweerbetoging van Brandweer Vrijwilligers. Misschien wel de enige in de historie van de Nederlandse brandweer.  Als aanvoerder ging Ruud voorop in een lange kolonne brandweervoertuigen, tankautospuiten, HV’s en busjes, geëscorteerd door politieagenten op de fiets, op motoren en in auto’s, dwars door Den Haag, naar het ministerie van BZK en vervolgens naar het kantoor van de VNG om daar voor een sterke positie voor Brandweer Vrijwilligers te pleiten en ons manifest te overhandigen.

Kortom; altijd de vrijwilligers voorop, zelfs als bestuurders hem daarvoor op het zijspoor wilden zetten. Het is ze niet gelukt. De vrijwillige brandweer van vandaag mag Ruud dankbaar zijn. Onze poortwachter bij bestuurlijke dwalingen is als erelid benoemd en zal volgens zijn zeggen ‘het bestuur in de smiezen’ houden. Mede namens de leden maken we een diepe buiging voor zijn werk en betrokkenheid. Na de plichtplegingen was er nog ruimte in ‘Arie’s gute stube’ voor een aangenaam informeel samenzijn zoals Ruud dat graag wilde.

Op donderdag 24 maart jl. debatteerde de minister van Justitie en Veiligheid (JenV) met leden van vaste commissie JenV over de ‘Brandweer en crisisbeheersing’. De Vakvereniging Brandweer Vrijwilligers (VBV) heeft vooraf haar standpunten over specifieke brandweer-onderwerpen kenbaar gemaakt. De minister deed dat met een brief over de stand van zaken van een aantal thema’s op het gebied van brandweer en crisisbeheersing.

Lopende het debat werden diverse thema’s besproken. In dit beknopte verslag ligt de focus vooral op het vervolg op de wetsevaluatie en de stand van zaken m.b.t. de brandweerzorg. Verheugend was daarbij de aandacht en lof vanuit de Kamer en de minister voor de uitvoering van het werk door de brandweermensen (beroeps en vrijwilligers). Zorgen zijn er over de ervaren informatie-armoede, de extra kosten voor het niet meer werken met gekazerneerde en geconsigneerde vrijwilligers, het tweede loopbaanbeleid voor beroeps, en de wettelijke kwaliteitskaders voor brandweerzorg. (Lees hier het conceptverslag van het debat).

Informatie-armoede
Onder de Kamerleden bestaat namelijk enig ongenoegen over het uitblijven van betrouwbare data over de brandweer, een taak die sinds 2018 is belegd bij het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid (NIPV) en waarbij de VBV in 2018 al een stevig voorbehoud maakte. De Kamer vroeg de minister om uitleg over de aangekondigde ‘kwaliteitsslag’ om te komen tot een gedegen en betrouwbare dataset. ‘Het is toch moeilijk uit te leggen dat we dit niet voor elkaar krijgen’, zo klonk het in de richting van de minister. De minister deelde deze mening en deed de Kamer de toezegging dat er met ‘urgentie’ zal worden gewerkt aan een plan van aanpak en dat dit ‘zo concreet mogelijk’ zal zijn.

‘Wie knokt er nou voor de brandweer?’
De primaire reactie van de minister op de vraag uit de Kamer; “wie garandeert nu adequate brandweerzorg en adequate financiering?” was met de verwijzing naar het bestuur van de veiligheidsregio voorspelbaar, maar ging voorbij aan de kern van de vraag; wat gaat de minister doen tegen de aantasting van de slagkracht en aan de noodzakelijk geachte verbetering van de brandweerzorg? Wanneer komen we tot uniforme werkwijzen en wie neemt de regie op gezamenlijke opgaven en het formuleren van een kwaliteitskader dat in de volle breedte beschrijft aan welke eisen en normen de brandweerzorg moet voldoen?  De minister reageerde met de aankondiging dat een landelijk systeem voor slagkracht deel zal uitmaken van de gebiedsgerichte opkomsttijden. Specifiek over dat punt zal de Kamer rond de zomer worden geïnformeerd.

De vraag uit de Kamer: “wie knokt er nou voor de brandweer?” volgde op de constatering dat de brandweer in Nederland steeds verder wordt uitgekleed en daarbij zelfs de lief-en-leedpot van de brandweer niet ontkomt aan bezuinigingen. In haar antwoord legde de minister de relatie met de uitkomsten van de evaluatie van de Wet veiligheidsregio’s: Er wordt gewerkt aan een ‘contourennota’ waarin alle elementen zijn opgenomen en die tegen het eind van dit jaar zal worden voorgelegd aan de Tweede Kamer. Of daarin ook duidelijke normen met een ondergrens een plek zullen krijgen zal de tijd ons leren.

Personele kwesties
Nadat werd geconstateerd dat gekazerneerde en geconsigneerde vrijwilligers moeten worden aangemerkt als deeltijdwerkers, wordt nu gekeken welke (juridische) belemmeringen er al dan niet bestaan om de betreffende groep, (zo’n 20 % van het totaal aantal vrijwilligers) een (parttime) beroepscontract aan te bieden. Voor wat betreft de financiële consequenties van deze keuzes, was de minister helder; in het coalitieakkoord is geen geld vrijgemaakt voor compensatie. Bovendien zijn de veiligheidsregio’s, als werkgever, ook primair verantwoordelijk voor de daar belegde taken, aldus de minister.  Voor de resterende 80% van de brandweervrijwilligers – de vrije instroomvrijwilligers – verandert het werk niet wezenlijk.

Over de zoektocht naar een oplossing voor de regeling waardoor beroepsbrandweermensen verplicht moeten stoppen na 20 jaar dienst, was de minister duidelijk; ‘daar ga ik niet over’. Wel was ze het eens met de opvatting dat maatwerk gewenst is. De minister beloofde de kwestie met het Veiligheidsberaad te bespreken. De minister sloot het onderwerp af met de mededeling dat er in gezamenlijkheid gekeken zal worden naar oplossingen.

Toezeggingen
Na afloop van het drie uur durende debat (kijk het debat hier terug) was de lijst met ‘huiswerk’ voor de minister bijna net zo lang als de lijst met agendaonderwerpen. Dit ‘huiswerk’ slaat op de toezeggingen van de minister aan de Kamerleden. Voor wat betreft de brandweer zijn dat de volgende toezeggingen:

1. De minister stuurt voor de zomer het zo concreet mogelijk plan van aanpak over de informatievoorziening m.b.t. de brandweer naar de Kamer
2. De minister stuurt dit jaar de uitkomsten van het belevingsonderzoek bij de brandweer naar de Kamer
3. De minister stuurt de contourennota voor het eind van dit jaar naar de Kamer
4. De minister stuurt voor de zomer een brief met informatie over de slagkracht m.b.t. de opkomsttijden naar de Kamer
5. De minister stuurt voor de zomer een brief over de landelijke systematiek over opkomsttijden naar de Kamer

Met een brief informeerde Minister Grapperhaus (JenV) de Tweede Kamer over de ontwikkeling van de capaciteit van de brandweer de afgelopen 10 jaar en in de mogelijke oorzaken van trends hierbij. Althans, dat is wat de minister de Tweede Kamer had toegezegd. Door ‘onvolkomenheden in de brandweerkerndata’ kan de minister echter geen betrouwbaar inzicht bieden in de ontwikkeling van de capaciteit van de brandweer de afgelopen 10 jaar en de mogelijke oorzaken van trends in dit verband. Dat is – na de extra kwaliteitsimpuls van 2018 – een nogal zorgwekkende gewaarwording voor de stelselverantwoordelijk minister in een land waar de basisvaardigheden voor meten (vergelijken en ordenen) al op de kleuterschool worden aangeleerd.

Het ontbreken van betrouwbare sturingsinformatie heeft immers vergaande consequenties als het gaat om inzicht in de prestaties van de brandweer. Dat geldt voor de kwaliteit van de dagelijkse brandweerzorg aan de burger, maar zeker ook als het gaat om het (gegarandeerd) kunnen leveren van interregionale bijstand en slagkracht voor de rampenbestrijding. Nadat het CBS was gestopt met de brandweerstatistiek was de VBV al sceptisch over het ‘vacuüm’ in de beschikbaarheid van betrouwbare sturingsdata. Het inventariseren, analyseren en publiceren van betrouwbare en samenhangende statistische informatie, die inspeelt op de behoefte van de samenleving is immers een serieuze en specialistische aangelegenheid die bij het CBS in goede handen is.

In dat licht staat de conclusie, die de voorzitter van Brandweer Nederland in 2008 verbond aan de betrouwbaarheid van brandweerstatistieken; “hoe kun je nu beslissingen nemen over ontwikkelingen in ons brandweervak op basis van cijfers die we niet goed genoeg kennen en die we zelf niet controleren en goedkeuren. Toch wel zorgwekkend!” nog steeds als een paal boven water. De actuele werkelijkheid is even teleurstellend als bitter: de gezamenlijke veiligheidsregio’s zijn er na 13 jaar (!!) en talloze projecten nog steeds niet in geslaagd om een eigen brandweerstatistiek met betrouwbaar cijfermaterieel te ontwikkelen.

Gelukkig is de Commissie evaluatie Wet Veiligheidsregio’s het gebrek aan betrouwbare sturingsinformatie ook opgevallen en komt de minister op basis van de gezamenlijke bevindingen nu tot het inzicht dat de brandweerkerndata spoedig een kwaliteitsslag behoeft. De VBV heeft hiertoe al een aanzet gegeven met haar bevindingen n.a.v. het door het Veiligheidsberaad uitgevoerde onderzoek brandweerstatistiek en haar recente reactie op het commissiedebat van 27 mei jl. waar de informatievoorziening over de prestaties van de brandweer een prominent onderwerp van gesprek was.

Het voorstel van de minister dat er zal worden gekeken naar het inrichten van een wettelijk kader voor een deugdelijke informatievoorziening t.b.v. de brandweerzorg kan rekenen op onze steun.

Nu de feiten over de 25 brandweerorganisaties ontbreken en inzicht in de ontwikkelingen geboden is, is de VBV zelf gestart met een inventariserend onderzoek.